04. Hazret-i Kâsım İbn-i Muhammed Rh.A Hazretleri

[muhteremnur]

KASIM b. MUHAMMED b. EBÛ BEKİR Rh.A HAZRETLERİ

Ebû Muhammed (Ebû Abdirrahmân) el-Kâsım b. Muhammed b. Ebî Bekr es-Sıddîk el-Kureşî et-Teymî el-Medenî (ö. 107/725 [?])

Hazret-i Osman'ın halifeliği döneminde doğdu. Annesi Şevde isimli bir ümmüveleddir. Babasının öldürülmesinden sonra bir müddet halası Hazret-i Âişe'nin yanında kaldı. Ondan, babaannesi Esma bint Umeys, Zeyneb bint Cahş, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Ömer, Ebû Hüreyre, Muâviye b. Ebû Süfyân, Abdullah b. Amr b. As ve diğer bazı sahâbîlerden hadis rivayet etti. Kendisinden hadis nakledenler arasında Yahya b. Saîd el-Ensârî, Ali b. Ebû Talha, Şa'bî, Nâfi', Salim b. Abdullah b. Ömer, Ebû Bekir b. Hazm, Mâlik b. Dînâr, İbn Şihâb ez-Zührî, İbn Ebû Müleyke, Rebîatürre'y, Ubeydullah b. Ömer b. Hafs, Ebü'z-Zinâd, Abdullah İbn Avn, Eyyûb es-Sahtiyânî gibi şahsiyetler vardır. Hadis tenkitçilerinin güvenilirliği hususunda görüş birliğine vardığı Kâsım'ın Abdullah b. Mes'ûd'dan mürsel, babası aracılığıyla dedesinden münkatı rivayetlerde bulunduğu da kaydedilmektedir.

Mus'ab ez-Zübeyrî Kâsım'ı "tabiînin hayırlılarından" İmam Mâlik "ümmetin fakihlerinden" diye anarken Yahya b. Saîd Medine'de Kâsım'dan daha faziletlisini görmediklerini söyler. Ebü'z-Zinâd da hadis konusunda ondan daha âlimine rastlamadığını, Zührî fetvanın Seleme b. Ekvâ', Kasım ve Sâlim'de toplandığını belirtmiştir. Ali b. Medînî, zamanının en faziletlisi şeklinde tanımladığı Kâsım'ın 200 hadis rivayet ettiğini açıklarken Mâlik'e göre bu sayı 100'ü bulmaz. İbn Avn onun hadisleri harfiyen rivayet edenlerden olduğunu söyler. İbn Maîn, Ubeydullah-Kâsim-Âişe râvi zincirini "altın yaldızlı sened" şeklinde niteler. Müslim b. Haccâc'ın çok önem verdiği Kâsım'a ait rivayetler Kütüb-i Sitte'de yer almıştır.

Âlimlerin ölüp gitmesiyle ilmin yok olmasından endişe eden Halife Ömer b. Abdülazîz, Medine Valisi Ebû Bekir b. Hazm'a bir ferman göndererek başta teyzesi Amre bint Abdurrahman ve Kasım b. Muhammed'in rivayetleri olmak üzere Hazret-i Peygamber'in hadislerini araştırıp yazmasını istemiştir. Bunun üzerine Ebû Bekir'in rivayetleri derleyip halifeye gönderdiği belirtilmektedir.

"Fukahâ-i seb'a" olarak anılan Medineli meşhur yedi tabiîn fakihi arasında yer alan Kâsım'ın Mescid-i Nebevî'de ders halkası vardı. İlmi gizlemenin helâl olmadığını söyler, sorulan sorulardan bilmediklerini cevaplandırmaz, bir fikir beyan ettiğinde onun şahsî görüşü olduğunu ve mutlaka hakkı yansıttığını ileri sürmediğini vurgulardı. Özellikle ehl-i re'ye, insanın Allah'ın farzlarından habersiz yaşamasının bilmediği şeyleri O'na ve Resulü'ne nisbet etmesinden daha hayırlı olduğunu söyleyerek indî fetva vermemelerini öğütlerdi. Fetvalarına bir örnek olarak kişinin akıl ve ruh sağlığının temini ve yolculukta develerin hızlandırılması gibi meşru amaçlarla mûsikiyi caiz görmesi zikredilebilir (Ebû Abdullah el-Halî-mî, III, 20).

Kur'an'ı tefsire -dirayet tefsiri olmalı- çalışmayan Kasım Kaderiyye'yi lanetlemiş ve kader hususunu tartışan bir gruba Allah'ın açıklamadığı şeyi tartışmamalarını tavsiye etmiştir. Şâkir Mustafa onun Taberî, Vâkıdî ve Belâzürî gibi tarihçiler tarafından iktibas edilen megâzî ve halifelerle ilgili bazı haberlerinden hareketle bu hususları içeren bir kitap yazmış olabileceğini söylemektedir {et-Târîhu'l-'Arabî,s. 154).

Ömrünün son üç yılında gözleri görmeyen Kasım, yetmiş veya yetmiş iki yaşında iken bir hac ya da umre yolculuğu sırasında Kudeyd mevkiinde vefat etti ve Müşellel'de defnedildi. Ölüm tarihiyle ilgili olarak 101 (719), 102. 106, 107. 108 ve 112 (730) yılları verilmekte, İbn Hacer el-Askalânî gerekçe göstermeksizin doğrusunun 106 olduğunu ileri sürmektedir {Takrîbü't-Tehzîb, II, 120). İlk kaynakların bir kısmı ise 107 tarihini esas almaktadır. Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî, Ebû İshak eş-Şîrâzî ve İbn Mencûye tarafından kaydedilen 117(735), 121 ve 130 yılları iktibas veya istinsah hatası olmalıdır. Amcası Abdurrahman'ın kızı Kureybe ile evlenen Kâsım'ın Abdurrahman, Ümmü Ferve, Ümmü Hakîm ve Abde adında çocukları vardı; Ca'fer es-Sâdık kızı Ümmü Ferve'den olma torunudur.



--------------------------------------------------------------------------------

(*) TDV İslâm Ansiklopedisi, c.24, s. 545.